211/2016: Zamek - Kezmarok (Kieżmark) (Słowacja, kraj preszowski, pow. Kezmarok (pow. Kieżmark))

(Hradne namestie)

Został wzniesiony na miejscu wcześniejszego kościoła św. Elżbiety.
Zamek należy do typu tak zwanych miejskich zamków - był zbudowanym bezpośrednio na terenie miasta, żeby go bronić przed nieprzyjaciółmi. W rzeczywistości zamek nie bronił, a przeciw niemu walczył. Ród Thokolych był najbardziej znanym Przebudowali gotycki zamek na renesansową rezydencję, wybudowali barokową kaplicę i kilka stajni.

W 1702 r. zamek odkupili obywatele miasta Kieżmark od panującej rodziny i wyzwolili się spod panowania zamku. Wszystkie majątki odzyskano dopiero w 1720 r.

Obecnie znajdują się w nim ekspozycje poświęcone historycznemu osadnictwu Kieżmarku, tutejszemu rzemiosłu cechowemu i kulturze literackiej.

Cechy i rzemiosła
Bardzo dobre położenie geograficzne Kieżmarku i wiele przywilejów dawało jego obywatelom duże możliwości handlowe i wymiany towarowej. W XV w. żyło w mieście wielu rzemieślników, iż zaczęli się zrzeszać w cechy rzemiosł. Każdy cech kierował się swoimi prawami - artykułami. Cechem kierował cechmistrz wybierany z kręgu mistrzów, podlegali pomocnicy i uczniowie.
W skrzyni przechowywano dokumenty, pieczęcie, pieniądze. Do inwentarzu należały również świadectwa dla wędrujących pomocników, tablice powołania na spotkania cechu lub na pogrzeb członka cechu (masarzy), ferula - symbol godności cechmistrza i obrzędowe naczynia używane przy uroczystościach cechu. Każdy mistrz miał swój szyld (ślusarski, kuśnierski, masarski).

Kieżmark - średniowieczne miasto
Odwiecznym rywalem zamku było wolne miasto Kieżmark - jego samorządność obrazują eksponaty od XVI do XIX w., pochodzące z ratusza kieżmarskiego.
Katowski miecz znajdował się w ratuszu na księdze praw, obok niego stał krzyż, prawo używania herbu (1463) - przedstawia to wystawiona kopia dokumentu i dwa skrzyżowane miecze, które był wywieszane na wieży ratusza, gdy zbliżało się niebezpieczeństwo do miasta.
Wg podstawowego miejskiego prawa z 1269 r. na czele miasta stał burmistrz, który razem z radą miasta zasiadał w ratuszu. Był on zdobiony moralizatorskimi obrazami i napisami, o czym świadczy kopia obrazu sprawiedliwości z XVII i XVIII w.
Na ekspozycji znajduje się kopia dokumentu z 1702 r., wg którego cesarz Leopold I ofiarował miastu bezpłatnie zamek - w rzeczywistości miasto zapłaciło za niego dużą kwotę.

Broń historyczna
Dwupiętrowa wschodnia wieża była przed zbudowaniem zamku częścią obwarowania miasta z XIV w., które składało się z podwójnego muru otaczającego Kieżmark.
Zwiedzający mogą go sobie wyobrazić wg zrekonstruowanego szkicu, który znajduje się na pierwszym piętrze. Tutaj również znajduje się kolekcja broni strzeleckiej - mechaniczną: kusze z XVI -XVII w., palną: hakownice, strzelby i różne pistolety. Nie brakuje tutaj kleszczy do odlewania pocisków, prochownic i beczki na proch strzelniczy.
Na drugim piętrze są części zbroi z XV-XVII w. (najładniejsza pochodzi z rodziny Gorgey z pobliskiego Toporca), różne rodzaje białej broni z XVI-XIX w. sieczne (szable, miecze), uderzeniowe (buławy, cepy) i drągowe (halabardy).

Bractwo kurkowe
Bractwa kurkowe powstawały w średniowieczu w całej Środkowej Europie w celu obrony miast. Bractwo kieżmarskie powstało w 1510 r.
Członkowie bractwa ćwiczyli przez cały rok strzelectwo. Raz na trzy lata ćwiczenia kończyły się turniejem strzeleckim z hakowanic, strzelb, a w późniejszym okresie także z rewolwerów. Do okrągłych drewnianych tarcz (zw. królewskimi), które miały średnice do 1,5 m, strzelało się z odległości pół kilometra. Imiona strzelców wpisywano w miejscu trafienia w tarcze. Dla zwycięzców malowano specjalne pamiątkowe tarcze.
Pierwotna ranga bractwa z upływem wieków zaczęła zanikać i w XVIII w. bractwo zmieniło się w bardziej rozrywkowe, które istniało do końca II wojny światowej.

Rodzina Thoholy
Ród Thokolych był najbardziej znanym i najdłużej działającym rodem na zamku. Cztery pokolenia rodziny: Sebastian, Stefan I, Stefan II i Imrich mieszkali na zamku w latach 1579-1684.
Tureccy sprzymierzeńcy Imricha ogłosili go węgierskim królem. Sława Thokoly'ego po pierwszych niepowodzeniach definitywnie się zakońćzyła w bitwie pod Wiedniem w 1683 r. Thokoly był zmuszony uciec do Turcji, gdzie później zmarł. Po 200. latach jego zwłoki przywieziono do Kieżmarku i pochowano w nowym kościele ewangelickim. W drugim holu zachowały się resztki renesansowych fresków. Na drugiej ekspozycji jest wykonany mebel z XVII w., który nie jest oryginalny. Pokoje są połączone gotyckim portalem.

Stowarzyszenie spiskich lekarzy i aptekarzy Istnieje do dziś, a powstało w 1867 r. z inicjatywy kieżmarskich lekarzy. Starało się o naukowy rozwój swoich członków, jak również o podniesienie stanu lecznictwa na Spiszu. Z inicjatywy stowarzyszenie  w 1917 r. powstało węgierskie ministerstwo zdrowia. Od 1894 r. stowarzyszenie wydawało własne
roczniki.
Pierwsi aptekarze - alchemicy żyli w Kieżmarku w XVI w. W XVIII w. istniały w mieście 3 apteki, co na Słowacji było wyjątkiem. Wyposażenie apteki razem z materiałami o stowarzyszeniu, które można zobaczyć, pochodzą z Kieżmarku i pobliskiej miejscowości L'ubica z XIX i XX w.

Życie i praca doktora Aleksandra
Doktor Wojciech Aleksander (1857-1916) urodził się w rodzinie kieżmarskiego mieszczanina. Po skończeniu studiów medycznych w Budapeszcie, powrócił do Kieżmarku w 1882 r., gdzie pracował jako lekarz i chirurg. Aktywnie działał w Stowarzyszeniu lekarzy i aptekarzy.
Odkrycie promieni X przez
niemieckiego fizyka Rontgena w 1895 r. i możliwość ich wykorzystania zainteresowały doktora Alexandra na tyle, że w 1897 r. jako pierwszy lekarz na Słowacji. sprowadził aparat rentgenowski. Pierwsze zdjęcia wykonał na drobnych zwierzętach i różnych przedmiotach, od rozwoju swojego najmłodszego syna w łonie matki, nie zdając sobie sprawy z tego, że pozostawi to ślady i dziecko narodzi się niepełnosprawne. W 1906 r. wykonał jako pierwszy plastykowe zdjęcie rentgenowskie.
Doktor Alexander zmarł w Budapeszcie, a jego ciało zostało sprowadzone do Kieżmarku.

Wieża widokowa (głodowa)
Wieża głodowa przypomina nieszczęśliwy los żony właściciela zamku, Beaty Łaskiej. Olbracht Łaski po śmierci swojej pierwszej żony stracił cały majątek i wtedy postanowił ożenić się z bogatą polska wdową, Beatą Kościelecką, mimo że był od niej młodszy o 20 lat. Bardzo szybko udało mu się przywłaszczyć jej majątek i pozbyć się starzejącej żony. Zaraz po swoim przybyciu do Kieżmarku w lecie 1565 r. Beata wybrała się na wycieczkę w Tatry do Zielonego Stawu - podobno poszła bez męża. Jej wyczyn był pierwszą udokumentowaną wycieczką w historii Wysokich Tatr.
Po powrocie na zamek jej mąż ogłosił ją bezwstydnicą i uwięził w jednej z zamkowych wież, gdzie przebywała 6 lat. Łaski zdążył roztrwonić cały majątek. Beatę uwolnił dopiero nowy właściciel zamku Jan Rueber, lecz niebawem zmarła.

Kieżmark w XIX i XX w.
Ekspozycja składa się z 4 części:
- rozwój polityczny (lata rewolucji, 1848-49, broń, wyposażenie żołnierzy),
- gospodarczy rozwój miasta (działalność drobnych przedsiębiorców i sklepikarzy, powstanie pierwszych przemysłowych zakładów: fotografia, firmowe dokumenty, produkty),
- życie kulturalne i społeczne (różne miejskie stowarzyszenia, teatr, miejska prasa),
- szkolnictwo - najwięcej udokumentowana część (podręczniki, przybory do pisania, fotografie, tablice pamiątkowe, publikacje) przedstawiają rozwój miejskich szkół, przede wszystkim liceum, na którym działało i uczyło się wielu słowackich i międzynarodowych aktywistów.

Sztuka sakralna
Rzeźby pochodzą z nieistniejącej wsi Ruskinovce. Wieś została zburzona w czasie budowy wojskowych przestrzeni Javorina w latach 50-tych. Z kościoła pw. św. Agnes pochodzi większość posągów i barokowa ambona, obraz. Trzy statuetki w drzwiach pochodzą z depozytu muzeum.

Historyczne portrety w zbiorach muzealnych
Portrety - w większości olejne - pochodzą z XVII-XIX w. Przedstawiają spiską szlachtę. Autorstwo portretów jest w większości nieznane. Do najbardziej znanych autorów należą: Joseph Czauczik, Karol Wieland, Ladislav Mednansky i Ferdinand Katona.
Najpiękniejszy portret to portret Józefa Badanyigo po lewej stronie na końcu ostatniego potomka męskiego z rodziny Badanyi. Po prawej stronie na końcu ekspozycji znajdują się portrety małżonków Probstnerovców.

Kaplica zamkowa
Barokowa kaplica zamkowa jest najmłodszą częścią zamku - była przebudowana z części mieszkalnej północno-wschodniego skrzydła w latach 1657-58 dla Marii Gyulaffy, chorej matki Imricha Thokoly'ego, która zmarła w wieku 22 lat, pozostawiając sześcioro małych dzieci. Była pochowana w krypcie zamkowej kaplicy.
W 1766 r. do krypty włamali się cesarscy żołnierze, rozbili trumny z cyny, a kości porozrzucali po dziedzińcu zamkowym. Mówi się, że z grobu prowadziło tajemne, podziemne przejście w kierunku pałacu w Strażkach.
Po przebudowie zamkowego skrzydła na kaplicę zachowała się część gotyckiego portalu i okna. Kaplica jest jednonawowa, sufit jest bogato zdobiony namalowanymi scenami ze Starego i Nowego Testamentu. Przypuszcza się, że wykonali je włoscy mistrzowie. Nieznani są wykonawcy ołtarza. W ołtarzu głównym Ukrzyżowanie, a na ołtarzu znajdują się herby rodziny Thokolich i Gyulaffich.

Kieżmark i Wysokie Tatry
W ekspozycji znajdują się dwa pomieszczenia poświęcone związkowi Tatr z miastem Kieżmark i okolicami. Na malowanej mapie z 1938 r. są zaznaczone wszystkie tatrzańskie pierwsze wejścia na szczyt, jak również badacze Tatr Wysokich. Do dyspozycji jest plastyczna mapa Tatr. Pomieszczenie dokumentuje działalność turystycznych stowarzyszeń i przedstawia różny sprzęt używany w sportach zimowych w XIX i XX w. (narty, łyżwy, sanki, rower śnieżny).