216/2016: Kościół pw. św. Jana Chrzciciela - Skalbmierz (woj. świętokrzyskie, pow. kazimierski, gm. Skalbmierz)

(ul. Partyzantów 2)

Pierwszy kościół wzniesiono w XI w. Była to kamienna świątynia romańska. Obecna budowla gotycka powstała XV w. Jest to trójnawowa budowla w układzie bazylikowym, o niższym, wyższym i zakończonym wielobocznie prezbiterium.

Kruchty (przedsionki kościelne - babińce) od zachodu piętrowa, prostokątna, dobudowana w 1. poł. XII w., od strony północnej kruchta wieloboczna z 1853 r.

Nawy boczne łączą się z nawą główną trzema parami ciosowych arkad ostrołukowych, wspartych na wielobocznych filarach.
Obecnie sklepienia naw z XVII w. są kolebkowo-krzyżowe, zaś sklepienie prezbiterium - krzyżowo-żebrowe.
W nawach bocznych znajdują się okna ostrołukowe, a okna prezbiterium są większe o łuku zbliżonym do pełnego.
Nad głównym wejściem znajdują się wmurowane fragmenty zapewne nagrobka z 1. poł. XVII w. przedstawiające ukrzyżowanie oraz cztery rzeźby świętych i uskrzydlonych główki aniołków.

Portale
- z kruchty północnej do nawy bocznej - portal gotycki z 1. poł. XV w., ostrołukowy, o szerokich, bogato profilowanych ościeżach;
- z prezbiterium do zakrystii - wczesnobarokowy z poł. XVII w., marmurowy, prostokątny.
Na ścianach prezbiterium znajdują się napisy łacińskie, nazwiska i data 1556.

Główny ołtarz pochodzi z 1908 r. i został wykonany na wzór dawnego z 1626 r., a spalonego w 1906 r.
Obraz został namalowany przez Aleksandra Mroczkowskiego 1909 r. i przedstawia Zwiastowanie. W górnej części nastawy obraz przedstawia Trójcę Świętą, w niższej kondygnacji stoją figury św. Piotra i Pawła, a wyżej św. Wojciecha i Stanisława, na szczycie stoi św. Michał. Po bokach ołtarza głównego znajduje się boazeria barokowa z końca XVII w. z obrazami przedstawiającymi: św. Piotra, św. Jana Ewangelistę, śmierć Ananiasza i chrzest Chrystusa.
Między nawą główną i prezbiterium tęcza z końca XVII w. Na belce tęczowej w formie powyginanej - dwustronny krzyż z aniołkami oraz posągi Matki Bożej Bolesnej i św. Jana. W tęczy dekoracja roślinna, rzeźby aniołków, rzeźby narzędzi Męki Pańskiej, zwieńczeniu - owalny obraz św. Józefa z Dzieciątkiem z XX w. Na drzewcu krzyża portret trumienny nieznanego szlachcica z XVIII w.

Chrzcielnica - marmurowa, barokowa z drewnianą pokrywą z XVII w., na której jest rzeźba św. Jana Chrzciciela.

Stalle - po obu stronach prezbiterium, wczesnobarokowe z poł. XVII w. przedstawiające sceny z życia św. Jana Chrzciciela.
W prezbiterium od strony południowej, na początku stalli znajduje się renesansowa ławka przełożonego kolegiaty wykonana przez Bartłomieja Wachowskiego w 1892 r.

Zakrystia - jej wyposażenie jednolite, wczesnobarokowe z poł. XVII w. Na wschodniej ścianie zakrystii znajduje się ołtarzyk z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego i figurka św. Michała Archanioła w zwieńczeniu.

Epitafia:
- obok wejścia do zakrystii epitafium Jana Krzeckiego z Rosiejowa, sekretarza królewskiego zmarłego w 1599 r., ufundowana przez jego żonę Annę z Chłapowskich. Na tle płyty znajdują się figury zmarłego i jego żony klęczące pod krzyżem z metalową figurą Chrystusa;
- na pierwszym filarze z prawej strony jest epitafium ks. Stanisława Skalbmierczyka, pierwszego rektora i profesora Akademii Krakowskiej, który wygłosił po polsku kazanie na pogrzebie Królowej Jadwigi, wyliczając jej wielkie przymioty;
- na przeciwległym filarze znajduje się płyta z fotografią, ks. Wincentego Gasińskiego - miejscowego proboszcza, który zmarł w 1889 r.;
- epitafium Adama Trzebińskiego - starosty haczewskiego (1779);
- Romualda Walewskiego (1812);
- Kazimierza Cywińskiego (1842);
- Wincentego Pagowskiego, który zmarł we wsi Ust Erbie na Syberii w 1852 r. i tam został pochowany.

Ołtarz boczne:
- ołtarz Najświętszej Maryi Panny Większej z Dzieciątkiem, barokowy, w sukience barokowej z końca XVII w., a na zasuwie Matka Boża Różańcowa;
- obraz św. Anny Samotrzeć z XVIII w., na zasuwie św. Stanisław Kostka;
- ołtarz z obrazem św. Grzegorza i w predelli obrazek Męczeństwa św. Wawrzyńca; mensa tego ołtarza nakryta jest piaskowcową płytą nagrobną Walentego, obywatela skalbmierskiego z XVII w.;
- ołtarz z obrazem Chrztu Chrystusa pochodzi z XIX w., poniżej obraz przedstawiający śmierć św. Jana;
- ołtarz z obrazem św. Barbary z bocznymi figurami św. Wacława i św. Floriana, wyżej obraz św. Anny z figurami św. Piotra i Pawła;
- ołtarz z obrazem św. Józefa na zasuwie i z obrazem św. Antoniego powyżej oraz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej pod zasuwą; na mensie ołtarza stoi obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy;
- ołtarz z 1. poł. XVIII w., wczesnorokokowy z barokowym krzyżem na tle płaskorzeźby z widokiem Jerozolimy i rzeźba Matki Bolesnej i św. Jana;
- kaplica pod wieżą południową - ołtarz rokokowy.

Obrazy:
- Pokłon Trzech Króli - z 1 poł. XVII w., przywieziony w 1903 r. z Petersburga;
- Jezu, ufam Tobie - z 1997 r.;
- obraz św. Faustyny Kowalskiej z 2000 r.

Ambona - barokowa z 1. poł. XVIII w., z rzeźbą św. Jana Chrzciciela na baldachimie.